ਸੰਤ ਸ਼੍ਰੀ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਭਗਤੀ ਆੰਦੋਲਨ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸੰਤ, ਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ। ਉਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਉੱਚ ਆਦਰਸ਼ਾਂ, ਪਵਿੱਤਰ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਮੁੱਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿੱਤੀ। ਉਨਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਜੀਵਨ ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ, ਆਤਮਿਕ ਉਤਥਾਨ, ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਲੰਘ ਗਿਆ। ਸੰਤ ਸ਼੍ਰੀ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਹਨ। 

ਉਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਾਸੀ (ਵਰਤਮਾਨ ਵਾਰਾਣਸੀ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨਾਂ ਦੇ ਜਨਮ ਸੰਬੰਧੀ ਕਈ ਕਥਾਵਾਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹਨ, ਪਰ ਉਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਉੱਚ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਉਨਾਂ ਦੇ ਜਨਮ ਜਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਪਿੱਠਭੂਮੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਨਾਂ ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਅਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਨਿਰਧਾਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੰਤ ਸ਼੍ਰੀ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਮੰਨਦੇ ਸਨ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਗੁਣਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉੱਚ ਦਰਜੇ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਾਨਵਤਾ, ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਆਤਮਿਕ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੱਚੇ ਗੁਣ ਹਨ। 

ਉਨਾਂ ਦੀ ਭਗਤੀ ਸਿਰਫ਼ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਨਾਂ ਨੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈਚਾਰੇ, ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਜਗਾਈ। ਸੰਤ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਵਿੱਚ ਉਨਾਂ ਦੇ 40 ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਬਦ ਦਰਜ ਹਨ, ਜੋ ਉਨਾਂ ਦੀ ਆਤਮਿਕ ਉਚਾਈ ਅਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਨਾਂ ਦੇ ਵਚਨਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਰਾਹਦਾਰੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸੰਤ ਸ਼੍ਰੀ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਸਿੱਖਾਇਆ ਕਿ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਸਤਿਕਾਰ, ਦਯਾ, ਕਰੁਣਾ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਆਤਮਿਕ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਚੱਲ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। 

ਉਨਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਚਲ ਰਹੀਆਂ ਵੰਡ-ਵਖਰੀਆਂ ਅਤੇ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੀ ਭੀੜਭਾੜ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖ਼ਾਰਿਜ ਕੀਤਾ। ਉਨਾਂ ਦੀ ਉਚੀ ਸੋਚ "ਐਸਾ ਚਾਹੂੰ ਰਾਜ ਮੈਂ, ਜਾਹਾ ਮਿਲੈ ਸਭਨ ਕੋ ਅਨ" ਵਿੱਚ ਪਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੰਤ ਸ਼੍ਰੀ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਮਾਜ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਜਿਥੇ ਸਭ ਬਰਾਬਰ ਹੋਣ, ਜਿਥੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਉੱਚ-ਨੀਵਾਂ ਨਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇ, ਜਿਥੇ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲੇ। ਉਨਾਂ ਦੀ ਇਹ ਅਭਿਲਾਸ਼ਾ ਉਨਾਂ ਦੀ ਸਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਉਨਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਇਆ ਕਿ ਕਰਮ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਪਛਾਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। "ਕਰਮ ਬਿੰਦੁ ਤੇ ਜਾਤੀ ਉਪਜੈ" ਵਾਕ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਚੰਗੇ ਕਰਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉੱਚਾ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਆਪਣੇ ਜਨਮ ਦੁਆਰਾ। ਉਨਾਂ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਕਰਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸੰਤ ਸ਼੍ਰੀ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਉਤਨੀ ਹੀ ਲੋੜ ਹੈ। 

ਉਨਾਂ ਨੇ "ਬੇਗਮਪੁਰਾ" ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਉਨਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਦੀ ਆਦਰਸ਼ਕ ਵਿਅਖਿਆ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਬੇਗਮਪੁਰਾ ਉਹ ਆਦਰਸ਼ਕ ਸਥਾਨ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਅਨਿਆਇਤਾ, ਦੁਖ, ਪੀੜਾ ਜਾਂ ਭੇਦਭਾਵ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਉਨਾਂ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। 

ਸੰਤ ਸ਼੍ਰੀ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਅੱਜ ਵੀ ਜਿਉਂਦੀ ਜਾਗਦੀ ਹੈ। ਉਨਾਂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼, ਉਨਾਂ ਦੀ ਭਗਤੀ, ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਦੀ ਆਤਮਿਕਤਾ ਅੱਜ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਨਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਿੱਖ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਹੌਂਸਲਾ, ਕਰਮਸ਼ੀਲਤਾ, ਅਤੇ ਨੇਕੀ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਜੀਵਨ ਜੀਅਣਾ ਹੀ ਅਸਲ ਮਨੁੱਖਤਾ ਹੈ।

ਸ਼੍ਰੀ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਜੋ ਚਾਨਣ ਕੀਤਾ, ਉਹ ਸਦਾ-ਸਦਾ ਲਈ ਚਮਕਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਉਨਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਸਾਡੇ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਮਾਰਗ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਜੀਵਨ-ਸ਼ੈਲੀ ਵੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਜੇਕਰ ਉਨਾਂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਅਮਲ ਕਰੀਏ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਸਮਤਾਵਾਦੀ, ਪਿਆਰ ਭਰੀ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਸੰਤ ਸ਼੍ਰੀ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਸਿੱਖਿਆ ਸਾਨੂੰ ਸਹੀ ਜੀਵਨ ਜੀਊਣ ਦੀ ਰਾਹ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।