ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਸੰਬੰਧ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਦੋ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਮੌਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਸਮਾਂ, ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੁਹਣੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਵਿਆਹ ਪਿਆਰ, ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਅਤੇ ਏਕਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਪੀੜੀਆਂ ਤੋਂ ਪੀੜੀਆਂ ਤੱਕ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਪਰਿਵਾਰ ਇਸ ਮੌਕੇ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਹਾਸੇ, ਯਾਦਾਂ ਅਤੇ ਜੋੜੇ ਦੇ ਸੁਖਮਈ ਜੀਵਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਪਿਆਰ ਦੇ ਜਸ਼ਨ ਵਿਚਕਾਰ ਕੁਝ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸਾਨੂੰ ਵਿਆਹ ਦੇ ਬੰਧਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੇ ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ ਚੁਣਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਜਟਿਲਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਤਲਖ਼ ਹਕੀਕਤਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅਕਸਰ ਸਮਾਜਿਕ ਉਮੀਦਾਂ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਕੋਮਲਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਿਆਹ ਭਰੋਸੇ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਸਤਿਕਾਰ ਉਪਰ ਬਣੇ ਇੱਕ ਸਾਥ ਦਾ ਰੂਪ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਟਕਰਾ ਅਤੇ ਗਲਤਫਹਿਮੀਆਂ ਨੇ ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦੁਖਦਾਈ ਨਤੀਜੇ ਲਿਆਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਉਪਰ ਮੁੜ-ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਸਮੇਂ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ।
ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਆਹ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀਆਂ ਕਠੋਰ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੇਰਠ ਵਿੱਚ, ਮੁਸਕਾਨ ਰਸਤੋਗੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਸਾਹਿਲ ਸ਼ੁਕਲਾ ਨੇ ਮੁਸਕਾਨ ਦੇ ਪਤੀ ਸੌਰਭ ਰਾਜਪੂਤ ਦੀ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਲਤ ਅਤੇ ਗੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਸੰਬੰਧ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਹੱਤਿਆ ਕੀਤੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਔਰਈਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਤੀ ਯਾਦਵ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਕੇਵਲ ਦੋ ਹਫ਼ਤੇ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਣਚਾਹੇ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਫਸਿਆ ਹੋਇਆ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕਾਫ਼ੀ ਜਟਿਲ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਹਨ। ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਖੁਦ ਵਿਆਹ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਦਬਾਅ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਵਿਆਹ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਮਜਬੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਨੌਜਵਾਨ ਮਰਦਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਾਰੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਉਹਨਾਂ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਹ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਜਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਜਬਰਨ ਵਿਆਹ—ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰਗਤੀ ਯਾਦਵ ਦਾ— ਦੁੱਖ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਵਾਲੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਰਵਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਚੋਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਫਸਿਆ ਹੋਇਆ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਾਰਨ ਈਰਖਾ, ਕੰਟਰੋਲ ਜਾਂ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜ਼ਬਰਨ ਸੰਬੰਧ ਹੈ। ਮੁਸਕਾਨ ਰਸਤੋਗੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਲਤ ਨੇ ਉਸਦੇ ਫੈਸਲੇ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ 'ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਕਸਰ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਫ਼ਰਤ ਜਾਂ ਹਿੰਸਾਤਮਕ ਵਿਹਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੇ ਸੰਬੰਧ—ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੁਸਕਾਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਤੀ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੇਖੇ ਗਏ—ਧੋਖਾਧੜੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਰੰਜਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇ ਨੂੰ ਚਾਲਾਕੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਦਾਜ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਿੰਸਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਵਿਆਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਦਾਜ ਪ੍ਰਥਾ 'ਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਕਈ ਪਰਿਵਾਰ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਦਾਜ ਦਹੇਜ ਦੀ ਮੰਗ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਮੰਗਾਂ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਜਾਂ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਮਝੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਵਿਆਹੁਤਾ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਈ ਵਾਰ ਮਾਨਸਿਕ, ਸਰੀਰਿਕ ਹਿੰਸਾ ਜਾਂ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਕਰਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਸੰਘਰਸ਼ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਿਅਕਤੀ ਉਚਿਤ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਦੇਖਭਾਲ ਜਾਂ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਦੁੱਖ ਜਾਂ ਹਿੰਸਾਤਮਕ ਹਾਲਾਤਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਬਿਨਾ ਸਹਾਇਤਾ ਜਾਂ ਰਹਿਨੁਮਾ ਤੋਂ, ਬੇਬਸੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਚ ਬਦਲ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਪੱਧਰੀ ਮੱਦਦ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ—ਵਿਅਕਤੀਗਤ, ਪਰਿਵਾਰਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਨਿਰਮਾਤਾ ਇਕੱਠੇ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਐਸੀ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸਾਧਨ ਹੈ—ਸਿੱਖਿਆ। ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿਚ ਖੁਲੇ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਦਰੇ ਰਾਹੀਂ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਮਿਲਾਪਤਾ, ਸਹਿਮਤੀ ਅਤੇ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਸੁਖਾਲਤਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਸਦਕੇ ਹਨ। ਸਕੂਲਾਂ ਨੂੰ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਜੋ ਨੌਜਵਾਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੋਵੇ।
ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਪੀੜਿਤ ਲੋਕ ਉਹਨਾਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੋਂ ਸਹਾਇਤਾ ਲੈ ਸਕਣ ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਡਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਘਰੇਲੂ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ “ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਪੀਸਮੇਕਰ” ਵਰਗੀਆਂ ਟੈਲੀਫੋਨ ਲਾਈਨਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸਰੋਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ; ਪਰ ਪੇਂਡੂ ਇਲਾਕਿਆਂ 'ਚ ਹੋਰਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡੇ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਹਾਇਤਾ  ਆਖ਼ਿਰੀ ਕੋਨੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕੇ।
ਘਰੇਲੂ ਹਿੰਸਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਖਿਲਾਫ਼ ਕਠੋਰ ਕਾਰਵਾਈ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਪੀੜਿਤ ਲੋਕ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਦੀ ਦੇਰੀ ਜਾਂ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਡਰੇ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਇਨਸਾਫ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਣ।
ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰ-ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਆਸਾਨ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਦੁੱਖ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਉਸ ਹਾਲਾਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੌਂਸਲਿੰਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਣ ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਿੰਸਾ ਜਾਂ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਵਰਗੇ ਕਦਮਾਂ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।
ਵਿਆਹ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਮਿਲਾਪਤਾ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਬਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ—ਇੱਕ ਅਧਾਰ ਜੋ ਮਜ਼ਬੂਤ ਪਰਿਵਾਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਠੇ ਰਹਿ ਕੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਮੁਢਲੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਕਰਕੇ ਸਮਾਜ ਇਸਦੀ ਅਸਲੀ ਸਰੂਪਤਾ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਿਆਹ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਣੇ ਜੋ ਪਰਸਪਰ ਸਤਿਕਾਰ, ਸਮਝ ਅਤੇ ਸਾਂਝੇ ਸੁਖ 'ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੋਵੇ।

—ਦਵਿੰਦਰ ਕੁਮਾਰ