ਮੌਸਮੀ ਬਾਰਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਿੱਲੀ 'ਚ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਾ ਪੱਧਰ ਜ਼ਰੂਰ ਘੱਟ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਤੋਂ ਰਾਹਤ ਦੇਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਕਲਾਊਡ ਸੀਡਿੰਗ ਯਾਨੀ ਨਕਲੀ ਮੀਂਹ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ, ਕਲਾਉਡ ਸੀਡਿੰਗ 'ਤੇ ਕੰਮ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੀਂਹ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਛੋਟੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬੱਦਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਲਵਰ ਆਇਓਡਾਈਡ, ਸੁੱਕੀ ਬਰਫ਼ ਅਤੇ ਕਲੋਰਾਈਡ ਹਵਾ ਵਿਚ ਛੱਡੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਬੱਦਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਜੰਮ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।ਇਹ ਬੂੰਦਾਂ ਮੀਂਹ ਬਣ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਡਿੱਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਕਲੀ ਵਰਖਾ ਆਮ ਵਰਖਾ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਕਤਵਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਨਕਲੀ ਮੀਂਹ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੇ ਸੋਕੇ, ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹ ਵਰਗੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਨਵੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ਜਗਾਈਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਕਈ ਦੇਸ਼ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ, ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਨਕਲੀ ਮੀਂਹ ਨਾਲ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਇਕ ਦਿਨ ਲਈ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਪਰ ਇਹ ਦੁਬਾਰਾ ਹੋਵੇਗਾ। IIT ਕਾਨਪੁਰ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਨਕਲੀ ਮੀਂਹ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਪੰਜ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਇਸ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਾਲ 2018 'ਚ ਵੀ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਤੋਂ ਰਾਹਤ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਨਕਲੀ ਮੀਂਹ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਫਿਰ ਇਸਰੋ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਹਾਜ਼ ਵੀ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਡਾਇਰੈਕਟੋਰੇਟ ਜਨਰਲ ਆਫ ਸਿਵਲ ਐਵੀਏਸ਼ਨ (ਡੀਜੀਸੀਏ) ਤੋਂ ਇਜਾਜ਼ਤ ਵੀ ਲਈ ਗਈ, ਪਰ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਬੱਦਲ ਛਾ ਗਏ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ 21 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ 'ਤੇ ਭਾਰੀ ਬੱਦਲ ਛਾਏ ਰਹਿਣਗੇ, ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਨਕਲੀਵਰਸ਼ਾ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪਲਾਨ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਨਕਲੀ ਵਰਖਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੌਸਮ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਬੱਦਲ ਅਤੇ ਨਮੀ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ, ਅਨੁਕੂਲ ਹਵਾਵਾਂ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ. ਉਹ ਬਾਰਿਸ਼ ਜੁਲਾਈ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਮੌਨਸੂਨ ਕਾਰਨ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹਵਾ, ਬੱਦਲ ਅਤੇ ਨਮੀ ਤਿੰਨੋਂ ਹੀ ਸਨ। ਨਵੰਬਰ ਦੌਰਾਨ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਬਾਰਿਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੌਸਮੀ ਵਰਖਾ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਹਵਾ ਸੂਰਜ ਦੀ ਗਰਮੀ ਨਾਲ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਹਲਕਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਵਧਦੀ ਹੈ। ਵਧਦੀ ਹਵਾ ਦਾ ਦਬਾਅ ਘਟਦਾ ਹੈ ਅਤੇਅਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਠੰਢਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਜਦੋਂ ਇਹ ਹਵਾ ਵਧੇਰੇ ਸੰਘਣੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਮੀਂਹ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਇੰਨੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲਟਕ ਸਕਦੀਆਂ, ਫਿਰ ਮੀਂਹ ਵਾਂਗ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗਣ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਆਮ ਵਰਖਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਨਕਲੀ ਵਰਖਾ ਵਿੱਚ, ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਿਸ਼ਵ ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਗਠਨ ਨੇ 2017 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਦੇ 50 ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਨਕਲੀ ਬਾਰਸ਼ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ।ਇਸ ਵਿੱਚ ਚੀਨ, ਅਮਰੀਕਾ, ਰੂਸ, ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦੇਸ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। 2008 ਵਿੱਚ ਬੀਜਿੰਗ ਓਲੰਪਿਕ ਦੌਰਾਨ ਮੀਂਹ ਨਾਲ ਖੇਡ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਨ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਚੀਨ ਨੇ 'ਮੌਸਮ ਸੋਧ ਪ੍ਰਣਾਲੀ' ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਚੀਨ ਨੇ ਸਾਲ 22025 ਤੱਕ ਦੇਸ਼ ਦੇ 55 ਲੱਖ ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਨਕਲੀ ਵਰਖਾ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਜਾਪਾਨ ਨੇ ਟੋਕੀਓ ਓਲੰਪਿਕ ਅਤੇ ਪੈਰਾਲੰਪਿਕਸ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਇਸ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਯੂਏਈ ਵਿੱਚ ਇੰਨੀ ਭਾਰੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਹੋਈ ਸੀ ਕਿ ਹੜ੍ਹ ਵਰਗੀ ਸਥਿਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਥਾਈਲੈਂਡ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਹੈਇਸ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਸੋਕਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰਿਆ ਭਰਿਆ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹੈ। ਪਰ ਕਈ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨਾਲ ਇਹ ਛੇੜਛਾੜ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ ਵਾਤਾਵਰਣਕ ਅਸਮਾਨਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰੇਗਾ, ਸਗੋਂ ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ਾਬ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ, ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦੇ ਘਟਣ ਅਤੇ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਧਣ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਵੀ ਹੈ। ਨਕਲੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸਿਲਵਰ ਆਇਓਡਾਈਡ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।