ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਾਣਯੋਗ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰਤ ਰਾਜਨੇਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, 26 ਦਸੰਬਰ, 2024 ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਇਮਾਨਦਾਰੀ, ਅਡੋਲ ਸਮਰਪਣ ਅਤੇ ਡੂੰਘੀ ਬੁੱਧੀ ਦੁਆਰਾ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਇੱਕ ਯੁੱਗ ਦੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। "ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾਮਾ" ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਚੁਣੌਤੀਪੂਰਨ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਾਇਆ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ 'ਤੇ ਅਮਿੱਟ ਛਾਪ ਛੱਡੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇੱਕ ਨਿਮਾਣੇ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਤੱਕ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂਦੀ ਯਾਤਰਾ ਲਚਕੀਲੇਪਣ, ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਨਾਦਾਇਕ ਕਹਾਣੀ ਹੈ।
26 ਸਤੰਬਰ, 1932 ਨੂੰ ਗਾਹ, ਪੰਜਾਬ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲ ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਸਨ। 1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਰਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂਦੇ ਜੀਵਨ ਉੱਤੇ ਅਮਿੱਟ ਛਾਪ ਛੱਡੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਨੌਜਵਾਨ ਮਨਮੋਹਨ ਦੀ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪਿਆਸ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸੀ।
ਅਕਾਦਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਤਮ, ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ  ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਅਕਾਦਮਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲੈ ਗਈ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ  ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਆਨਰਜ਼ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ  ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਵਪਾਰ ਨੀਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਡੀ.ਫਿਲ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਮਜ਼ਬੂਤ ਵਿਦਿਅਕ ਬੁਨਿਆਦ ਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ।
ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਅਕਾਦਮਿਕ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਬਣਾਈ। ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਦਿੱਲੀ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਇਕਨਾਮਿਕਸ, ਅਤੇ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ  ਅਣਗਿਣਤ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਸਮਝ ਨਾਲ ਆਕਾਰ ਦਿੱਤਾ।
ਉਨ੍ਹਾਂਦੀ ਮੁਹਾਰਤ ਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ  ਮੁੱਖ ਆਰਥਿਕ ਸਲਾਹਕਾਰ, ਵਿੱਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਿੱਚ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਉਪ ਚੇਅਰਮੈਨ ਸਮੇਤ ਮੁੱਖ ਅਹੁਦਿਆਂ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨੇ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀਆਂ 'ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ।
ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਓਨਾ ਹੀ ਦੁਰਘਟਨਾਤਮਕ ਸੀ ਜਿੰਨਾ ਇਹ ਤਬਦੀਲੀ ਵਾਲਾ ਸੀ। 1991 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਪਤਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਭੁਗਤਾਨ ਸੰਤੁਲਨ ਸੰਕਟ ਵੱਡਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਵਿਕਾਸ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਟੜੀ ਤੋਂ ਉਤਾਰਨ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ। ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪੀ.ਵੀ. ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ ਨੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਜਲਵਾਯੂ ਪਲ ਸੀ। ਅਕਾਦਮਿਕ ਕਠੋਰਤਾ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰਕ ਸੂਝ ਨਾਲ ਲੈਸ, ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ  ਭਾਰਤੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਉਦਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦਲੇਰ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ। ਬਦਨਾਮ "ਲਾਈਸੈਂਸ ਰਾਜ" ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ, ਆਯਾਤ ਟੈਰਿਫਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣਾ, ਰੁਪਏ ਦਾ ਮੁੱਲ ਘਟਾਉਣਾ, ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਨਿਵੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ, ਇਹਨਾਂ ਉਪਾਵਾਂ ਨੇ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਬੇਮਿਸਾਲ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਰਾਹ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ। 1991 ਦੇ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਪੁਨਰ-ਉਥਾਨ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2004 ਵਿੱਚ, ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਭਾਰਤ ਦੇ 14ਵੇਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ, ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਗਠਜੋੜ (ਯੂਪੀਏ) ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਗੱਠਜੋੜ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੇ ਹੋਏ। ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਫੈਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਵਿੱਚ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ।
ਉਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਜੀਡੀਪੀ ਵਿਕਾਸ ਬੇਮਿਸਾਲ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ, ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਔਸਤਨ 8% ਸਾਲਾਨਾ ਸੀ। ਨੀਤੀਆਂ ਨੇ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਧੇ ਨਿਵੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ।
ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੇਂਡੂ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਗਾਰੰਟੀ ਐਕਟ (ਮਨਰੇਗਾ), ਸੂਚਨਾ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਨੂੰਨ, ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਵਰਗੇ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣਾ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਭਾਰਤ-ਅਮਰੀਕਾ ਸਿਵਲ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸਮਝੌਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੌਦੇ ਨੇ ਪਰਮਾਣੂ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗਤਾ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਗਲੋਬਲ ਪਰਮਾਣੂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਏਕੀਕਰਨ ਦਾ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕੀਤਾ।
ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਤਰਜੀਹ ਹਵਾਈ ਅੱਡਿਆਂ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਮਾਰਗਾਂ ਦੇ ਵਿਸਤਾਰ ਅਤੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਚਤੁਰਭੁਜ ਵਰਗੀਆਂ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੁਕਤ ਵਪਾਰ ਸਮਝੌਤਿਆਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਸੀਆਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ, ਵਪਾਰਕ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਅਤੇ ਗਲੋਬਲ ਸਟੈਂਡਿੰਗ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਭਰਪੂਰ ਸਨ। ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਿਆਂ, ਨਿਰਣਾਇਕਤਾ ਅਕਸਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਜਬੂਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸੀਮਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਸ਼ਾਂਤ ਸਮਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਿਰਵਿਵਾਦ ਰਹੀ। ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤ ਵਿਵਹਾਰ ਅਤੇ ਚਿੱਕੜ ਉਛਾਲਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਜਨਤਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਜ਼ਤ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਵਿਪਰੀਤ ਅਧਿਐਨ ਹੈ। ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਸਾਦਗੀ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ  ਅਕਸਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕੀਤਾ। ਨਰਮ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਸੁਭਾਅ ਨੇ ਸੰਕਲਪ ਦੀ ਅਡੋਲਤਾ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀ ਦੀ ਤਿੱਖੀਤਾ ਨੂੰ ਝੁਠਲਾਇਆ।
ਸਿਖਲਾਈ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਾਸਨ ਲਈ ਇੱਕ ਡੇਟਾ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਪਹੁੰਚ ਲਿਆਂਦੀ। ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਆਰਥਿਕ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਨੇ ਸਾਥੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਨੇਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਵੀ, ਮਨੁੱਖੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦੀਆਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ, ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਨਿੱਜੀ ਜਾਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲਾਭਾਂ ਨਾਲੋਂ ਪਹਿਲ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਬੇਅੰਤ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਤੇ ਨੀਤੀਆਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟਾਂ ਨੂੰ ਟਾਲਿਆ ਸਗੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਆਰਥਿਕ ਪਾਵਰਹਾਊਸ ਵਜੋਂ ਉਭਰਨ ਦੀ ਨੀਂਹ ਵੀ ਰੱਖੀ। ਆਈ.ਟੀ. ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ, ਜੋ ਹੁਣ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਾਣ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਕਾਰਨ ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਰਿਣੀ ਹੈ।
ਸਿੱਖਿਆ, ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਨ ਨੇ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਮੌਕੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਗਰੀਬੀ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਘਟਾਇਆ। ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਕੇ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਮਾਣ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਲਿਆਇਆ।
ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕੈਰੀਅਰ ਨੇ ਕਈ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ. ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 1987 ਵਿੱਚ ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ, ਜਨਤਕ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਲਈ, ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਲਈ 2010 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਨਿਸ਼ਸਤਰੀਕਰਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। 1993 ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਬੈਂਕ ਦੁਆਰਾ "ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਸਰਵੋਤਮ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ" ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ 1991 ਦੇ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ। ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਅਤੇ ਬੋਲੋਗਨਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਰਗੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਆਨਰੇਰੀ ਡਾਕਟਰੇਟ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, 2010 ਵਿੱਚ ਵਰਲਡ ਸਟੇਟਸਮੈਨ ਅਵਾਰਡ ਨੇ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਅਤੇ ਜਮਹੂਰੀਅਤ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕੀਤਾ।
ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਿੱਖਿਆ, ਲਗਨ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਅਗਵਾਈ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ। ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਸਿਆਸੀ ਤਾਕਤ ਦੇ ਸਿਖਰ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਧਰੁਵੀ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ ਦੁਆਰਾ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਇੱਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ, ਸੰਵਾਦ, ਸਹਿਮਤੀ, ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ, ਚਾਹਵਾਨ ਨੇਤਾਵਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇੱਕ ਰਾਜਨੇਤਾ ਤੋਂ ਵੱਧ, ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਦੂਰਅੰਦੇਸ਼ੀ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕਿਸਮਤ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਵਿਰਾਸਤ ਸਿਰਫ਼ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਲਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਜੋ ਨਿਮਰਤਾ, ਬੁੱਧੀ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਸੇਵਾ ਪ੍ਰਤੀ ਅਟੁੱਟ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂਦੇ ਨੁਕਸਾਨ 'ਤੇ ਸੋਗ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਵੀ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਾਂ - ਇੱਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨਾ ਸਿਰਫ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਲਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂਦੀ ਨਿਮਰਤਾ, ਬੁੱਧੀ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਸੇਵਾ ਪ੍ਰਤੀ ਅਟੁੱਟ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਉਸ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਾਨੂੰ ਵੱਡੇ ਸੁਪਨੇ ਦੇਖਣ, ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਬਣੇ ਰਹਿਣ, ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਭਲੇ ਲਈ ਅਣਥੱਕ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰੇ। ਡਾ: ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਹਾਨ ਆਰਕੀਟੈਕਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਅਤੇ ਉਮੀਦ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯਾਦ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।