ਸਾਡੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਦੀ ਲੋੜ

ਪਿਛਲੇ ਕੁੱਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਵਿਚ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ’ਚ ਅਨੇਕ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਕਰ ਲਈ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਖ਼ਬਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਅਣਸੁਣੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਸੱਤਾਰਾਂ, ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਅੰਕ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਹ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ, ਕਦੇ ਨਾਂ ਪੂਰੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸੁਪਨੇ, ਅਤੇ ਅਧੂਰੀ ਰਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਚੁੱਪ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਗੰਭੀਰ ਸੱਚ ਦੱਸ ਰਹੀ ਹੈ: ਅਸੀਂ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਜੀ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਿਥੇ ਨੌਜਵਾਨ ਅੰਦਰੋਂ ਟੁੱਟ ਰਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਨਾਂ ਦੀ ਪੁਕਾਰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਅਣਸੁਣੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਅੱਜ ਦਾ ਨੌਜਵਾਨ ਇਕ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਜੰਗ 'ਚ ਫਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਣ ਦੇ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਅਸਫਲ ਹੋਣ ਦੇ ਡਰ ਵਿਚਕਾਰ। ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਉਤੇ ਚਮਕਦਾਰ ਜੀਵਨ ਦਿਖਾਉਣ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਨੇ ਅਸਲੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਵਾਲੀ ਦੁਨੀਆ 'ਚ ਹਰ ਪਾਸੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੀ ਹੋੜ ਹੈ, ਪਰ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ। ਉਮੀਦਾਂ ਵਧ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿਭਾਉਣ ਵਾਲਾ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਸਾਥ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਿਹਾ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਅੰਕ, ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ, ਇਮਤਿਹਾਨ, ਚੰਗੀ ਨੌਕਰੀ, ਅਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀਆਂ ਆਸਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ, ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਰੁਕਾਵਟ ਦੇ ਚਲ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਬਾਅ ਅਜੇਹਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਖੁਦ ਨੂੰ ਕਦੇ ਪੂਰਾ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰਨ ਦਿੰਦਾ।
ਇਨਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦਰਦ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ। ਅਸੀਂ ਉਨਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹਲਕੇ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ, “ਇਹ ਤਾਂ ਉਮਰ ਦਾ ਅਸਰ ਹੈ,” ਜਾਂ “ਸਭ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।” ਪਰ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਔਖਾ ਸਮਾਂ ਝੱਲ ਰਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਘਾਤਕ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਸਫਲਤਾ, ਹਾਰ, ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦੀ ਥਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਅਧੂਰਾਪਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਨਰਮੀ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਥੈਰੇਪੀ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਕਈ ਲੋਕ " ਆਖਿਰੀ ਚੀਜ਼” ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਨਾ ਕਿ ਇਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਰਾਹ।
ਕੁਝ ਉਮੀਦਾਂ ਜਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਦਮ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਚੁੱਕੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਡਿਜੀਟਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਰਾਹੀਂ ਸਹਾਇਤਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਹੇਲਪਲਾਈਨ ਨੰਬਰਾਂ ਉਤੇ ਮਦਦ ਉਪਲਬਧ ਹੈ। ਕੁਝ ਰਾਜਾਂ ਨੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਕੌਂਸਲਿੰਗ ਦੇ ਪਾਇਲਟ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਦੇ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਲਾਗੂ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਹ ਸੇਵਾਵਾਂ ਹਾਲੇ ਵੀ ਕਾਫੀ ਸੀਮਤ ਹਨ। ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਕਸਬਿਆਂ ਵਿਚ ਇਨਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਲਗਭਗ ਨਾ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।
ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਮਨ ਦੀ ਸਿਹਤ ਵੀ ਸ਼ਰੀਰਿਕ ਸਿਹਤ ਵਾਂਗ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਹਰ ਸਕੂਲ ਤੇ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਲਾਇਸੈਂਸਸ਼ੁਦਾ ਤੇ ਤਜ਼ਰਬੇਦਾਰ ਕੌਂਸਲਰ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਜ਼ਿਲੇ ਵਿਚ ਐਸੇ ਸਲਾਹ ਕੇਂਦਰ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਤੇ ਸਸਤੇ ਹੋਣ। ਮਨੋਸਿਹਤ ’ਤੇ ਚਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਦਿਨ ਜਾਂ ਇਕ ਵਾਰ ਨਹੀਂ, ਸਾਲ ਭਰ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਰਾਹੀਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ। ਥੈਰੇਪੀ ਨੂੰ ਇੰਸ਼ੋਰੈਂਸ ਕਵਰੇਜ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਪਰ ਸਿਰਫ਼ ਨੀਤੀਆਂ ਹੀ ਕਾਫੀ ਨਹੀਂ। ਸਾਡੀ ਸੋਚ ਵੀ ਬਦਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਦਿਲ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਫ਼ੈਸਲਾ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਸੁਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੀ ਚੁੱਪ ਅਕਸਰ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਚੀਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ "ਕਿਵੇਂ ਹੋ?" ਪੁੱਛਣ ਦੀ ਥਾਂ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਸਮਝਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੀ ਛਿਪਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਸਿਰਫ਼ ਕਿਸੇ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿਣਾ, ਬਿਨਾਂ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮਦਦ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਅੰਦਰੋਂ ਘੁੱਟ ਰਹੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਇਹ ਸਮਝੋ, ਤੁਸੀਂ ਇਕੱਲੇ ਨਹੀਂ ਹੋ। ਤੁਹਾਡਾ ਦਰਦ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਭਾਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਹੀਂ ਢੋਣਾ। ਰੋਣਾ, ਡਰਨਾ, ਹੌਲੀ ਹੋ ਜਾਣਾ, ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਆਮ ਹੈ। ਮਦਦ ਮੰਗੋ। ਕਿਸੇ ਦੋਸਤ, ਮਾਪੇ, ਜਾਂ ਕੌਂਸਲਰ ਕੋਲ ਜਾਓ। ਜੇ ਇਕ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਬੰਦ ਹੈ, ਤਾਂ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਖੜਕਾਓ। ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਜਾਰੀ ਰਖੋ। ਅਤੇ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਜੋ ਖਾਮੋਸ਼ੀ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਕੋਲ ਜਾਓ। ਪੁੱਛੋ, ਦਰਦ ਸਾਂਝਾ ਕਰੋ ਅਤੇ ਸੁਣੋ।
ਇਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਅੰਕ ਬਣ ਕੇ ਨਾ ਰਹਿ ਜਾਣ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਅੱਖਾਂ ਖੋਲਣ ਵਾਲੀ ਘੜੀ ਬਨਣ। ਅਸੀਂ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਦੁਨੀਆ ਬਣਾਈਏ ਜਿਥੇ ਮਦਦ ਮੰਗਣਾ ਆਮ ਹੋਵੇ, ਨਾ ਕਿ ਸ਼ਰਮ ਦੀ ਗੱਲ। ਇਲਾਜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਗਲ ਦੱਸਣ ਨਾਲ, ਸੁਣਨ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ। ਅਸੀਂ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਭਵਿੱਖ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਜਿਥੇ ਕੋਈ ਵੀ ਆਪਣੇ ਦਰਦ ਵਿਚ ਅਣਸੁਣਿਆ ਨਾ ਰਹੇ, ਅਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਇਕੱਲਾ ਨਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰੇ।

- ਦਵਿੰਦਰ ਕੁਮਾਰ